સંપાદન કરવામાં આવી હોય, પરંતુ ૧૦ વર્ષમાં તેનો ઉપયોગ ન થાય અથવા તે ખરીદવાની પ્રક્રિયા પણ શરૂ ન થાય, તો આ સંપાદન સ્વયંભૂ રીતે રદ ગણવામાં આવે. એટલે કે, જમીનના માલિકને તેનો ફરીથી ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર મળે.

સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય: જમીન સંપાદન રદ કરવા બાબતે.

સુપ્રીમ કોર્ટે તાજેતરમાં એક મહત્વપૂર્ણ ઠરાવ કર્યો છે. તે મુજબ, મહારાષ્ટ્રના આયોજન કાયદા (૧૯૬૬)ની કલમ ૧૨૭ અનુસાર, જો કોઈ જમીન કોઈ યોજના માટે (દા.ત., શાળા, હૉસ્પિટલ) સંપાદન કરવામાં આવી હોય, પરંતુ ૧૦ વર્ષમાં તેનો ઉપયોગ ન થાય અથવા તે ખરીદવાની પ્રક્રિયા પણ શરૂ ન થાય, તો આ સંપાદન સ્વયંભૂ રીતે રદ ગણવામાં આવે. એટલે કે, જમીનના માલિકને તેનો ફરીથી ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર મળે.

કેસની વિગતો:

- ૧૯૯૩માં, કોલ્હાપુરમાં ૨.૪૭ હેક્ટર જમીન ખાનગી શાળા માટે સંપાદન કરવામાં આવી.

૧૯૯૩ થી ૨૦૦૬ સુધી સરકારે આ જમીન ખરીદવા કે શાળા બનાવવા કોઈ કાર્યવાહી ન કરી.

- ૨૦૦૭માં જમીનના માલિકોએ સરકારને નોટિસ આપી: "જમીન ખરીદો અથવા સંપાદન રદ કરો."

- સરકારે ૨૦૦૮ સુધીમાં (૧ વર્ષની અંદર) કોઈ પગલું ન લીધું. તેથી, કાયદા મુજબ, આ અનામત ૨૦૦૮માં જ રદ થઈ ગઈ.

- ૨૦૧૫માં માલિકોએ આ જમીન અન્ય લોકોને વેચી દીધી. પરંતુ, સરકારે હજુ પણ સંપાદન ચાલુ રાખવાનો દાવો કર્યો.

કોર્ટનો મુખ્ય નિર્ણય:

- સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે **૨૦૦૮માં જ અનામત રદ થઈ ગઈ હતી**. ૩૩ વર્ષ સુધી જમીન સંપાદન રાખવી યોગ્ય નથી.

- જમીનના માલિકો અથવા ખરીદનારને જમીનનો ઉપયોગ કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે.

- કાયદાની કલમ ૪૯(૭) અનુસાર, નોટિસ પછી ૧ વર્ષમાં સરકારે જમીન ખરીદવી જ જોઈએ, નહિંતર સંપાદન રદ થાય.

કોર્ટે જણાવ્યું કે, "સરકારી અમલદારોએ સમયસીમાનું પાલન કરવું જ જોઈએ. માલિકોને અનિશ્ચિત સમય સુધી જમીનથી વંચિત રાખી શકાય નહીં."

જમીન હવે સંપાદન મુક્ત છે. ખરીદનાર (અપીલકર્તા) તેનો ઉપયોગ કરી શકે છે.

કેસનું નામ:

નિર્માણ ડેવલપર્સ vs મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય (સિવિલ અપીલ નં. ૩૨૩૮-૩૨૩૯/૨૦૨૫).

જો સરકાર સંપાદિત જમીન ૧૦ વર્ષમાં ઉપયોગ ન કરે અથવા ખરીદવાની પ્રક્રિયા શરૂ ન કરે, તો માલિક નોટિસ આપી શકે છે. નોટિસ પછી ૧ વર્ષમાં કાર્યવાહી ન થાય, તો અનામત રદ થાય અને જમીન માલિકના હકમાં પાછી જાય.

ચુકાદા ની નકલ જોવો.